Το κείμενο του Ανδρέα Ανδριανόπουλου στο Book's Journal( το παραθέτω πιο κάτω) στο οποίο απάντησε ο κος Τσακαλώτος στο Rednotebook (ακολουθεί στο τέλος) είναι αφορμή γόνιμου διαλόγου. Σε πολλά, όντως ο Ανδρέας δείχνει με επιχειρήματα ότι το ελέυθερο εμπόριο και οι αγορές, έδρασαν αποτελεσματικά, αλλά δυστυχώς-προσθέτω εγώ- όχι για όλους και όχι παντού.... Είναι σαφές οτι δεν ευθύνεται για όλα τα δεινά της σημερινής κρίσης ο αληθινός (οχι ο δαιμονοποιημένος) νεο-φιλελευθερισμός, αλλά είναι επίσης σαφές ότι υπάρχει μια αμείλικτη πραγματικότητα με την υπερ-φιλελυθεροποίηση των αγορών και την ασύδοτη δράση μιας ολιγαρχίας πλούτου τραπεζιτών και κερδοσκόπων. Προσωπικά, τους ονομάζω κατα καιρούς στα άρθρα μου ,καθώς τους γνωρίζω ,οχι μόνο απο τις οθόνες, αλλά και σε Λονδίνο, ΗΠΑ και αλλού....Κυρίως θέλω να επισημαίνω με τις αναλύσεις μου,την δομική ανισορροπία της μηχανικής των αγορών, και δυστυχώς την τεχνητή ανισοκατανομή πλούτου που πηγάζει απο τις προνομιακές για κάποιους μοχλέυσεις εικονικού χρήματος.....Η παγκόσμια οικονομία μετασχηματίστηκε απο την στιγμή που οι φθηνές πιστώσεις,αρχές της δεκαετίας που περασε, τόσο απο Fed όσο και απο EKT ,λόγω του φθηνού ευρώ, κατευθύνονταν τόσο σε όνειρα μικροεισοδηματιών και εργατών,όσο και στους λογαριασμούς επενδύσεων ισχυρών χρηματιστών και κερδοσκόπων .Αλλά ξαφνικά, οι ταξικές διαφορές ,μέσα απο την κατανάλωση και την δικτύωση, νομίζαμε οτι θα εξαφανίζονταν ! Ε,λοιπόν ποτέ δεν χάθηκε η πραγματική διαφόρά των εχόντων απο τους μη έχοντες, των φτωχών, απο τους πλουσίους. Οι θεωρητικές αποτελεσματικότητες εξισωτισμού ευκαιριών και εοσοδημάτων, είναι το ίδιο ουτοπικές με τις κομμουνιστικές αντιλήψεις περί ισότητας .... Ακόμα και οι πλέον ένθερμοι υποστηρικτές της σχολής του Σικάγο, παραδέχονται οτι το Effiicient Market Hypothesis, δεν υπήρξε ποτέ στην πραγματικότητα, και πώς τώρα απαιτείται μια κάποιου είδους ρύθμιση...Να μην φοβόμαστε ότι μόλις περιορίσουμε την ασύδοτη δράση παρασιτικού κεφαλαίου, σημαίνει οτι περιορίζουμε την ιδέα της Έλευθεριας και της ιδιωτικής πρωτοβουλίας,ούτε ότι γιγαντώνουμε το ήδη υπερτροφικό πατερναλιστικό Κράτος ή γινόμαστε λατρεις ολοκληρωτικών κεντρικών σχεδιασμών στην οικονομία (όπως ενδεχομένως επιθυμεί ο Τσακαλώτος και άλλοι δογματικοί της Αριστεράς)....
Αυτά είναι που δεν μπορεί να καταλάβουν ίσως κάποιοι φανατικοί των ιδεολογιών : απαιτείται πλέον μια left liberal πολιτική, όχι αναρχοκαπιταλιστικής οικονομικής πλατφόρμας, αλλά μια ρυθμιζόμενη με υψηλούς βαθμούς ελεύθερίας ,κυκλοφορία παραγωγικού,όχι παρασιτικού, κεφαλαίου. Ας μην γελιόμαστε: οι θέσεις απασχόλησης παγκοσμίως στον κλάδο των χρημ/κών υπηρεσιών , μπορεί να αυξήθηκαν κατακόρυφα τα τελυταία 25 -30 χρόνια, αλλά τώρα μειώνονται δυσανάλογα με με την υποτιθέμενη αύξηση απασχόλησης που έπρεπε λογικά να ακουλουθεί στην πρωτογενή και δευτερογενή παραγωγή. Κοινώς: πολλοί στις οθόνες και στα γραφεία τραπεζικής/επενδυτικής απασχόλησης, χάνουν τις δουλειές τους επειδή ακριβώς το κεφάλαιο στις χρηματαγορές δεν ακούμπησε σε μακροχρόνιες παραγωγικές επενδύσεις και ανάλογες θέσεις απασχόλησης, σε διεθνή βάση. Αναγκαστικά οι χρηματαγορές τώρα , πρέπει να εποπτευθούν , να φορολογηθούν, να πάψουν να είναι μαύρα κουτιά εντολών υποτιμητικής κερδοσκοπίας,ακόμα και αν και αυτό πλήττει εισοδήματα ανθρωπων σαν και εμένα...Ο σκοπός κάθε οικονομικής και πολιτικής φιλοσοφίας, πρέπει απο εδώ και μπρός να είναι ένας και μοναδικός : δουλειές για όλους και αναδιανομή πλούτου.....Αυτό δεν χωράει ταμπέλες...
Ηλίας Καραβόλιας
Α.Ανδριανόπουλος:
Σκουπίδια για το 2012: Ha-Joon Chang, 23 Things They Don’t Tell You About Capitalism. London: Penguin Books, 2010
Με την οικονομική κρίση έχει γίνει μόδα η επίθεση εναντίον των συστημάτωων που υποτίθεται την προκάλεσαν. Η Νάομι Κλάιν αποτύπωσε μια σχετική μυθολογία στο «Δόγμα του Σοκ» όπου γεγονότα παντρεύονται με εικασίες κάτω από ένα υπόβαθρο θριλερικής αναζήτησης του κακού. Που δεν θα μπορούσε να είναι άλλος βέβαια από τον Μίλτον Φρήντμαν, γκουρού των ελεύθερων αγορών και θεμελιωτή, κατά κάποιο τρόπο, της οικονομικής Σχολής του Σικάγο. Αλλοι θεωρητικοί πέρασαν επίσης στην καταδίκη των ασύδοτων κι’ ανεξέλεγκτων αγορών που δίχως κανόνες υποτίθεται πως εξουθενώνουν τις ασθενείς οικονομικά τάξεις και βαθαίνουν τα πλούτη των ισχυρών. Δίχως ίχνος λογικής επιχειρηματολογίας, με αφορισμούς και καταγγελίες οι συγγραφείς αυτοί επιχειρούν να κεφαλαιοποιήσουν πάνω στην εύλογη αγωνία του κόσμου αγνοώντας στοιχεία και πραγματικότητες. Οι αγορές ήσαν αυτές που έβγαλαν ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού της γής από την φτώχεια και την αθλιότητα δημιουργώντας πλούτο και ευημερία για πλήθη που μέχρι πρόφατα υποσιτίζονταν και ζούσαν στο περιθώριο των οικονομικών και κοινωνικών εξελίξεων. Η αντικειμενική διαπίστωση είναι πως όσο μεγαλύτερο είναι το άνοιγμα της αγοράς στις ελεύθερες επιλογές των πολιτών τόσο μεγαλύτερος πλούτος επισκέφθηκε την χώρα που το απολαμβάνει. Οι μοναδικές χώρες που έμειναν πίσω είναι αυτές που εξακολουθούν να είναι κλεισμένες στις καταβολές των σοσιαλιστικών οραματισμών για ισότητα. Που οδηγούν όμως με μαθηματική ακρίβεια σε όλο και μεγαλύτερη δυστυχία.
Η πρόσφατη οικονομική κρίση επέτρεψε όμως σε πολλούς αμφισβητίες της οικονομίας της αγοράς να ξιφουλκίσουν ενάντια στην λογική του δημοκρατικού καπιταλισμού. Αφού η κρίση ξεσπασε στην Αμερική και πέρασε γοργά στην Βρετανία, στην Ιρλανδία και σε πολλές άλλες χώρες της Ευρώπης, αυτονόητα - για κάποιους - είναι το ίδιο το σύστημα που φταίει κι όχι ο τρόπος χρησιμοποίησης του – ακόμη και οι διαστρευλώσεις του. Οι Τράπεζες, ημικρατικές κατά κύριο λόγο όπως οι Φάννυ Μέη και Φρέντυ Μακ στις ΗΠΑ, που διέθεταν δάνεια – βάσει σχετικού νόμου – σε καινούργιους ιδιοκτήτες ακινήτων που δεν διέθεταν τις σχετικές περιουσιακές εγγυήσεις ήσαν ανεξέλεγκτες κι αρρύθμισυες προκαλώντας την σχετική φούσκα; Και δεν ήταν η σχετική κρατική πολιτική που επέμενε – με απειλές ποινικών κυρώσεων μάλιστα - στην δανειοδότηση από τις Τράπεζες άπορων μαύρων αντί των εύπορων λευκών; Ακούγομαι λίγο σαν παλιός κομμουνιστής που απολογείται για κάτι που έχει αποδειγμένα αποτύχει. Ο καπιταλισμός όμως, επιμένω, δεν απέτυχε. Εχω τόσες φορές ακούσει τα τελευταία χρόνια θριαμβολογίες για την κατάρρευσή του που δεν έχω εμπιστοσύνη σε κανένα πλέον προφήτη. Αυτοί που σίγουρα απέτυχαν τραγικά είναι οι ψοφοδεείς πολιτικές ηγεσίες που στο όνομα της εξαγοράς ψήφων λησμονούν κάθε ορθολογικό οικονομικό δεδομένο.
Πάνω στο κλίμα αυτό ήταν αναπόφευκτο πως θα ερχόταν κι ένα βιβλίο από ένα σθεναρό απολογητή του οικονομικού προστατευτισμού και της κρατικής βιομηχανικής πολιτικής, γιατι αυτά ακριβώς διδάσκει στο Πανεπιστήμιο του Cambridge ο συγγραφέας των “23 Things…” Ha-Joon Chang , για να κατακεραυνώσει τις κατά τη γνώμη σφαλερές ιδέες που κυκλοφορούν για την οικονομία της αγοράς. Σε ένα κλίμα κατ’ αρχήν που ο καπιταλισμός δύσκολα βρίσκει καταφύγιο από τις εκτοξευόμενες εναντίον του κατηγορίες είναι ο Chang αξιοθαύμαστος που βρίσκει αλήθειες – πληγές για την γούνα του δηλ. – που ακαδημαικοί και δημοσιογράφοι μας κρύβουν με επιμέλεια. Και ποιές ακριβώς είναι αυτές οι αλήθειες; Δυστυχώς η Κάμπελ το έχει ήδη γράψει το θρίλερ της για το «Σοκ» ώστε να βρεί νέες αναπάντεχες εξελίξεις στην αφήγησή της. Θα σταχυολογήσω μερικές από τις “αποκαλύψεις” του Chang.
Δεν υπάρχει ελεύθερη αγορά. Ολα τα σχετικά αποτελούν μύθο. Πως το κατάλαβε; Καλά θα έκανε να το ψιθυρίσει στ’ αυτί των διαπύρσιων κηρύκων των δήθεν φιλολαικών πολιτικών των παροχών στην Ελλάδα που καταγγέλουν για τα πάντα τον νεοφιλελευθερισμό (Παπαρήγα, Μανώλης, Τσίπρας και η ευρύτερη παρέα τους). Ο Chang μας λέει, σιγά την αποκάλυψη, πως δεν την θέλουν οι ίδιοι οι επιχειρηματίες. Το έχει πεί και ο Φρήντμαν αυτό και γράφτηκε ολόκληρο βιβλίο να το αποδείξει , των Raghuram, G. Rajan και Luigi Zingales, Saving Capitalism from the Capitalists (Νέα Υόρκη, Random House, 2003). Τι «αποκαλύπτει» λοιπόν ο Chang;
Οι εταιρίες και οι επιχερήσεις δεν θα πρέπει να φροντίζουν τα συμφέροντα των μετόχων και ιδιοκτητών τους, μας λέει. Δηλαδή να βάζουν κάποιοι χρήματα και ο φορέας που τα εισπράττει να μην νοιάζεται για τις επιδίωξεις τους. Σας μοιάζει λογικό κάτι τέτοιο; Ακόμη κι’ ο Φωτόπουλος της ΔΕΗ φωνάζει για τον λαό υποτίθεται, αλλά όμως κουβέντα δεν κάνει για τα 600 δις ευρώ που, με νόμο του φορομπήχτη σημερινού Υπουργού Οικονομικών, μπαίνουν ετήσια από το κράτος στο Ταμείο των εκεί εργαζομένων.
Στις πλούσιες χώρες, μας λέει, πληρωνόμαστε πιό πολλά από τους υπόλοιπους κατοίκους της γής. Λες και δεν το ξέραμε!! Διαφορετικά θα τρέχαμε να μεταναστεύσουμε στο Μπανγκλαντές. Δεν κάναμε τίποτα για να το αξίζουμε, μας υπενθυμίζει ο Chang. Και ποιός εφηύρε τις νεωτεριστικές μεθόδους αύξησης της βιομηχανικής αλλά και της γεωργικής παραγωγής – μήπως οι κάτοικοι του Κονγκό; Αν οι επιχειρήσεις δεν φρόντιζαν τους μετόχους τους θα είχε γίνει ποτέ καμία παρόμοια ανακάλυψη; Πόσες έχουν γίνει στην Μποστουάνα, την Ουγγαρία, την Κούβα και την Λαική Δημοκρατία της Μογγολίας; Για να αναφέρω λίγα μόλις παραδείγματα...
Επισημαίνει επίσης πως το air conditioning και το πλυντήριο υπήρξαν σημαντικότερα από το Ιντερνέτ και το Twitter. Kαι ποιός είπε όχι; Ομως κι’ αυτά προήλθαν από εγκεφάλους που δούλευαν σε συνθήκες ανταγωνισμού με στόχο το κέρδος. Στον αέρα λοιπόν οι προηγούμενες δήθεν αλήθειες. Αν θεωρείς, μας λέει ο Chang, πως οι άνθρωποι είναι κακοί υποτιμάς την ανθρώπινη φύση και χάνεις πόρους. Ενα 30% είναι πάντα καλό και οφείλεις να το φροντίζεις. Μα ο Francis Fukuyama στο βιβλίο του Trust: The Social Virtues and the Creation of Prosperity (Νέα Υόρκη, The Free Press, 1996) αυτό ακριβώς επισημαίνει. Πως ο καπιταλισμός της αγοράς χτίσθηκε με μεγάλη επιτυχία εκεί ακριβώς που η εμπιστοσύνη στην καλή πίστη του αντισυμβαλλόμενου έχτιζε κλίμα καλών οικονομικών σχέσεων και σταθερών συμβολαίων. Τι ακριβώς λοιπόν μας «αποκαλύπτει» ο Chang;
Τέτοιες κενοτυπίες πλημμυρίζουν το βιβλίο του Κορεάτη καθηγητή. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν κατά την γνώμη μου βασικά δύο του επιχειρήματα. Το ένα αφορά τον προστατευτισμό. Κανένας δεν αναπτύχθηκε σε πραγματικές συνθήκες ελεύθερου εμπορίου και ανοιχτού ανταγωνισμού, μας λέει. Δεν συμφωνεί όμως μαζί του η ιστορία. Η Ιαπωνία πήρε μπρός με προστατευτισμό. Και με αμερικανική ομπρέλα. Αλλά αγκαλιά με αυτόν κατέρρευσε. Κι ακόμη αγκομαχά. Οι ΗΠΑ, όταν οι συνθήκες των διεθνών ανοιχτών αγορών ήσαν ανύπαρκτες, προστάτευαν πράγματι τομείς της βιομηχανίας τους. Οταν όμως το επιχείρησαν επί παγκοσμιοποίησης και Προέδρου George Bush Jr, η οικονομία τους περίπου κατέρρευσε. Δεκάδες συγγραφείς τον είχαν από τότε προειδοποιήσει, λ.χ. o Stephen Slivinski, Buck Wild: How Republicans Blew the Bank and Became the Party of Big Government , (Nelson, 2006). Και τελικά ήλθε ο Ομπάμα, με συμβούλους τον Stiglitz και τον Krugman. Ο Θεός να μας φιλάει. Η Κίνα λ.χ. αναπτύχθηκε λόγω ανοιχτών αγορών. Οι παρεμβάσεις της όμως στον τομέα του νομίσματος κι ο προστατευτισμός της συμβάλλουν τώρα σε μεγάλες δυσκολίες και πιθανά αδιέξοδα.
Οι απόψεις του επίσης για το κεφάλαιαο είναι τουλάχιστον περίεργες. Το Κεφάλαιο έχει εθνικότητα μας λέει, διεύθυνση και αριθμό κατοικίας. Ναι, άλλά τα Hedge Funds και τα Μutual Funds μπορεί να είναι κατ’ εξοχήν πολυεθνικά. Οπως και τόσα άλλα σύνθετα χρηματοπιστωτικά προιόντα. Το κυριότερο όμως είναι τα περίφημα Sovereign Wealth Funds. Που είναι κρατικά και παίζουν περίεργα παιχνίδια. Με τίποτα αυτά δεν μπαίνουν στην εξίσωση των απόψεων του Chang. Κινούνται με διαφορετική λογική και χρησιμοποιούν την οικονομική δύναμη για πολιτικο-στρατηγικούς στόχους.
Κοντολογής, η εποχή ενδείκνυται για μελέτες - κράχτες που υποδηλώνουν εγκυρότητα αλλά στοχεύουν απλά και μόνο στην συναισθηκατική φόρτιση των ημερών. Παλιότερα είχε κάνει μεγάλη επιτυχία ένα σχετικά προφητικό βιβλίο για το 1979 – The Crash of '79 του Paul Erdman (Νέα Υόρκη, Sphere, 1978). Σήμερα δυστυχώς βγαίνουν πολλά κατά την εκτίμησή μου σκουπίδια για το 2012
Ο Ανδρέας Ανδριανόπουλος, ο σοβιετικός μαρξισμός, και τα οικονομικά του σαλονιού
Του Ευκλείδη Τσακαλώτου
Στο βιβλίο του για τις κυρίαρχες τάσεις του Μαρξισμού, ο Leszek Kolakowski σατίρισε ασύστολα τη σοβιετική προσέγγιση στη φιλοσοφία στην εποχή του Στάλιν – ή, τουλάχιστον, τη φιλοσοφία που διδασκόταν στα κομματικά σχολεία. Καμία φιλοσοφική θέση δεν παρουσίαζε δυσκολία, αν την έβλεπε κανείς από τη σωστή οπτική γωνιά. Για παράδειγμα, ο Καντ μας λέει ότι δεν μπορείς να ξέρεις τίποτα αυτό καθαυτό, αλλά οι απλοί σοβιετικοί πολίτες ξέρουνε τόσα πράγματα - οπότε ξεμπερδέψαμε με τον Καντ. Άλλοι αστοί φιλόσοφοι ισχυρίζονται ότι «το τραπέζι είναι μέσα στο κεφάλι μου»· αλλά ποιος σοβιετικός πολίτης δεν ξέρει ότι το τραπέζι είναι εδώ και το κεφάλι μου κάπου εντελώς αλλού; Με τέτοιες απλές αντιπαραθέσεις, σε σχεδόν κατηχητικό τόνο, κάθε στέλεχος εφοδιαζόταν με επιχειρήματα για να αντιμετωπίσει ανά πάσα στιγμή τον ταξικό αντίπαλο, χωρίς ποτέ να χρειαστεί να ανατρέξει στους ίδιους τους φιλοσόφους.
Είναι κρίμα που ο Kolakowski δεν είναι πια μαζί μας για να σατιρίσει και άλλα δείγματα της ίδιας προσέγγισης. Αυτή η σκέψη μου ήρθε διαβάζοντας το άρθρο του Ανδρέα Ανδριανόπουλου «Η κοινοτοπία ως οικονομική θεωρία» στο τελευταίο τεύχος του books’ journal. Επίσης μου επαναεπιβεβαιώθηκε το πόσο μοιάζουν ο νεοφιλελευθερισμός και οι πιο χοντροκομμένες εκδοχές του μαρξισμού. Υποτίθεται ότι το κείμενο παρουσιάζει μια κριτική για το βιβλίο του Χα-Τζουν Τσανγκ για τις 23 αλήθειες που δεν μας λένε για τον καπιταλισμό (εκδόσεις Καστανιώτη). Σε φορμαλιστικό επίπεδο η δομή της επιχειρηματολογίας του Ανδριανόπουλου παρουσιάζει μια εντυπωσιακή ομοιότητα με αυτή που σατίριζε ο Kolakowski. Μερικά παραδείγματα: ο Τσανγκ μας λέει ότι το κεφάλαιο έχει πατρίδα, αλλά ποιος δεν ξέρει ότι τα hedge funds μπορούν να επενδύσουν τα κεφάλαιά τους σε οποιοδήποτε σημείο της γης; Ο Τσανγκ ισχυρίζεται ότι δεν αξίζουμε εμείς στη δύση να πληρωνόμαστε πιο πολλά από τους υπόλοιπους κατοίκους της Γης, αλλά «ποιος εφηύρε τις νεωτεριστικές μεθόδους αύξησης της βιομηχανικής και γεωργικής παραγωγής – μήπως οι κάτοικοι του Κονγκό;» Με αυτό τον τρόπο, η νεοφιλελεύθερη οικογένεια ξεμπερδεύει με τα «σκουπίδια» τύπου Τσανγκ και οπλίζεται με θεωρητικά όπλα για να αντιμετωπίσει τους πολέμιους του καπιταλισμού που ξεφύτρωσαν χωρίς λόγο, όπως ισχυρίζεται ο Ανδριανόπουλος, μετά την κρίση του 2008.
Το εντυπωσιακό είναι η βαθύτατη άγνοια που αποδεικνύει ο Ανδριανόπουλος για τα θέματα με τα οποία πιάνεται ο Τσανγκ. Για παράδειγμα το αν το κεφάλαιο έχει πατρίδα ή όχι είναι κάτι που συζητιέται, στην ορθόδοξη και ετερόδοξη οικονομική σκέψη, εδώ και εκατό χρόνια, και η βιβλιογραφία επί του θέματος είναι τεράστια. Η προσέγγιση του Τσανγκ είναι ότι οι μεγάλες επιχειρήσεις είναι πιο ριζωμένες στη χώρα όπου αναδειχθήκαν από ό,τι ισχυρίζονται πολλοί νεοκλασικοί αλλά και μαρξιστές οικονομολόγοι – είναι ενσωματωμένες (embedded) σε διάφορα ερευνητικά, τεχνολογικά, πολιτιστικά και άλλα δίκτυα, και, γι’ αυτό το λόγο, δεν μπορούν εύκολα να αποδεσμευτούν. Μια συνέπεια αυτής της θέσης είναι ότι οι απειλές των επιχειρήσεων για μετατόπιση των δραστηριοτήτων σε άλλη περιοχή/χώρα - αν δεν συμμορφωθούν οι εργαζόμενοι και οι εργαζόμενες στις απαιτήσεις της εργοδοσίας - δεν είναι πάντα (σημειώστε το «πάντα») αξιόπιστες.
Ας πάρουμε ένα άλλο παράδειγμα: «οι εταιρίες και οι επιχειρήσεις, λέει επίσης ο Τσανγκ, δεν θα πρέπει να φροντίζουν τα συμφέροντα των μετόχων και ιδιοκτητών τους – να επενδύουν, δηλαδή, κάποιοι χρήματα και ο φορέας που τα εισπράττει να μη νοιάζεται για τις επιδιώξεις τους. Σας μοιάζει λογικό κάτι τέτοιο;» Όχι. Μόνο που ο Τσανγκ δεν ισχυρίζεται κάτι τέτοιο. Ο Τσανγκ ισχυρίζεται ότι ο καπιταλισμός της πρώτης μεταπολεμικής περιόδου ήταν πιο αποτελεσματικός επειδή οι επιχειρήσεις προσπαθούσαν να συμβιβάσουν τα συμφέροντα των μετόχων (καπιταλισμό είχαμε, πουθενά δεν το αρνείται ο Τσανγκ – το βιβλίο του, εξάλλου δεν είναι αντικαπιταλιστικό αλλά παρουσιάζει μια αριστερή-κεϋνσιανή κριτική του σύγχρονου καπιταλισμού), με αυτά των εργαζομένων, των κοινοτήτων όπου δραστηριοποιούνταν οι επιτηρήσεις και άλλα συμφέροντα. Στο νεοφιλελευθερισμό, συνεχίζει ο Τσανγκ, οι μάνατζερ έχουν σχεδόν την αποκλειστική μέριμνα να μεγιστοποιήσουν τις επιδόσεις των μετόχων (shareholder value). Και όπως στο πρώτο παράδειγμα, υπάρχει μια τεράστια βιβλιογραφία που συγκρίνει την αποτελεσματικότητα των δύο μορφών επιχειρησιακής διακυβέρνησης (corporate control). Σε αυτή τη βιβλιογραφία τοποθετείται και η συγκεκριμένη παρέμβαση του Τσανγκ. Δεν προκύπτει από πουθενά ότι ο Ανδρέας Ανδριανόπουλος έχει ψυλλιαστεί κάτι γι’ αυτή τη συζήτηση. Μπορεί ο ίδιος να προτιμάει τη νεοφιλελεύθερη λύση, οι αναγνώστες του books’ journal όμως αξίζουν κάτι παραπάνω – να ενημερώνονται για τα επιχειρήματα με τα οποία εμπλέκεται ένα βιβλίο.
Δεν θα ξαφνιάσει κανένα ότι ο Ανδρέας Ανδριανόπουλος πιστεύει πως ακόμα και για την χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 ευθύνεται το κράτος, που υποτίθεται έσπρωχνε τις τράπεζες να χρηματοδοτούν στρώματα τις αμερικάνικης κοινωνίας που δεν θα μπορούσαν να αντέξουν τέτοια δάνεια. Δεν θα αντιπαραθέσω τα επιχειρήματα του Πωλ Κρούγκμαν ή του Τζόζεφ Στίγκλιτζ σε αυτή την επιχειρηματολογία. Αλλά ο Ανδριανόπουλος θα μπορούσε να συμβουλευτεί το έργο των Kenneth Rogoff και Raghuram Rajan: και οι δύο παλιά στελέχη του ΔΝΤ, και οι δύο φιλελεύθεροι (ο ένας μάλιστα και από το πανεπιστήμιο του Σικάγο), αλλά και οι δύο αναγνωρίζουν στα πρόσφατα βιβλία τους την ευθύνη του φιλελεύθερου χρηματοπιστωτικού συστήματος και το ρόλο που έπαιξε η απόφαση να μη ρυθμιστούν οι αγορές, και ιδιαίτερα αυτή των παραγώγων. Απλά να προσθέσω ότι αν αφαιρέσουμε αυτά τα δάνεια, τότε οι συνολικές επιδόσεις της νεοφιλελεύθερης περιόδου θα ήταν ακόμα πιο πενιχρές από αυτές που εμφανίζονται - οι ρυθμοί ανάπτυξης των ΗΠΑ βασίστηκαν σε μεγάλο βαθμό και σε αυτά τα δάνεια, χωρίς αυτά δε, θα ήταν πολύ χαμηλότεροι.
Φοβάμαι, ωστόσο, ότι τέτοια επιχειρήματα δεν θα συγκινήσουν τον Ανδριανόπουλο, για τον απλούστατο λόγο ότι κανένα εμπειρικό στοιχείο δε θα μπορούσε να ταράξει την εμπιστοσύνη του στο νεοφιλελεύθερο υπόδειγμα. Όπως και οι τελευταίοι θιασώτες του σοβιετικού μοντέλου της οικονομία πάντα μπορούν να επικαλεστούν για τις όποιες αποτυχίες την ύπαρξη εσωτερικών και εξωτερικών υπονομεύσεων που δεν άφησαν το σύστημα να δείξει τις πραγματικές δυνατότητές του, έτσι και οι νεοφιλελεύθεροι πάντα θα μπορούν να πουν ότι δεν απέτυχαν - απλώς δεν τους αφήσανε (οι συντεχνίες, οι φιλανθρωπικές ευαισθησίες, οι άπληστοι πολιτικοί κλπ) να εφαρμόσουν το πλήρες πρόγραμμά τους. Με λίγα λόγια, ο νεοφιλελευθερισμός του Ανδρέα Ανδριανόπουλου δεν είναι ούτε εν δυνάμει διαψεύσιμος.
Αυτό δε σημαίνει, βεβαίως, ότι δεν είναι και χρήσιμος. Μπορεί οι νεοφιλελεύθεροι να μην έχουν κομματικές σχολές, αλλά σίγουρα και αυτοί χρειάζονται ζύμωση στα σαλόνια και στις δεξιώσεις όπου συναντιόνται για κοκτέιλ. Πώς αλλιώς να αντιμετωπιστούν ο κρατικισμός και ο λαϊκισμός που έχουν τσακίσει τους αγνούς επιχειρηματίες και τις ανώτερες τάξεις γενικότερα, όλα τα προηγούμενα χρόνια; Άνθρωποι της πράξης την ημέρα, πού να βρεθεί χρόνος για την ανάγνωση βιβλίων, να διαβαστεί ένας Τσανγκ για παράδειγμα; Καλύτερα να έχεις τον άνθρωπό σου, που με λίγες λιτές προτάσεις (διατυπωμένες με χιούμορ, βεβαίως βεβαίως) σου επιβεβαιώνει την πολιτιστική και πνευματική ανωτερότητά σου.
Αν είναι αυτό το επίπεδο τον αντιπάλων μας, τότε νομίζω ότι η αριστερά έχει λιγότερα να φοβηθεί απ’ ό,τι νομίζαμε. Όχι μόνο λόγω έλλειψης ποιότητας, αλλά επειδή φαίνεται ότι ο νεοφιλελευθερισμός σε αυτή τη συγκυρία αδυνατεί να ενσωματώσει έστω και μερικές μετριοπαθείς ιδέες-προτάσεις-μεταρρυθμίσεις, σαν αυτές που προτείνει ο Τσανγκ. Και ένα σύστημα που δεν λυγίζει, τείνει να σπάει.
