Koblopoulos: Ο Ελληνικός Βάλτος: Τεχνικές Αναλύσεις (Μέρος Α)

Πηγή:Koblopoulos

Η συγκεκριμένη σειρά αναρτήσεων έχει χαρακτήρα ενημερωτικό. Έχει σκοπό να προκαλέσει και ίσως να ενοχλήσει. Θα είναι τεχνική, στρυφνή και δύσκολη. Απλά νιώθω ότι είμαι υποχρεωμένος να τη γράψω. Θα παρουσιάσω μερικά σύγχρονα τεχνικά άρθρα μοντέρνας οικονομικής ανάλυσης που αφορούν άμεσα ή έμμεσα στην κατάντια της οικονομίας της χώρας μας. Δεν έχει σκοπό να είναι εξαντλητική. Μόνο να δώσει αφορμές για σκέψη, προβληματισμό και κατάδυση σε μια τεράστια βιβλιογραφία (αυτή της σύγχρονης Πολιτικής Οικονομίας) . Η συγκυρία είναι μάλλον ακατάλληλη: τη στιγμή που γράφω αυτές τις γραμμές, η ελληνική κοινωνία συγκλονίζεται από φρίκες διαφορετικές. Θα ακολουθήσει στο κοντινό μέλλον ανάρτηση και για αυτή μας την κατάντια. Πριν όμως θα πρέπει να αρχίσω να ξεπληρώνω το χρέος μου παρουσιάζοντας πράγματα στα οποία είμαι τυχερός που έχω πρόσβαση. Ελπίζω να μου συγχωρέσετε το δασκαλίστικο και προκλητικό ύφος. Δεν πιστεύω στα μοντέλα αυτά όσο θα νομίζει κάποιος αφού διαβάσει τις περιλήψεις που θα δώσω. Πιστεύω όμως ακράδαντα ότι αν αν κάποιος έχει έστω και μια σταγόνα θετικισμού στον τρόπο που βλέπει τον κόσμο (ή ισοδύναμα, ότι δεν του αρέσει να διαμορφώνει απόψεις μυρίζοντας τα νύχια του και επιχειρήματα πατώντας την κοιλιά του) θα πρέπει να έχει τουλάχιστον ακούσει ότι υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι που μιλάνε για την οικονομία σοβαρά. Ο σκοπός μου κυρίως είναι να δείξω τη διαφορά των ανθρώπων αυτών και όλων των υπολοίπων (πολιτικών, δημοσιογράφων, σχολιαστών, διαχειριστών ιστολογίων, καφενόβιων κλπ) όταν μιλάνε για τα Οικονομικά και την οικονομία. Προφανώς και δεν υπονοώ ότι ο κάθε άνθρωπος θα πρέπει να είναι ακαδημαικός οικονομολόγος για να έχει άποψη επί των ζητημάτων. Τουναντίον! Θεωρώ όμως ότι έχει την υποχρέωση να αναγνωρίσει και ίσως, όσο μπορεί, να ακολουθήσει τη δασκαλίστικη συμβουλή με την οποία θα κλείσω τούτο δω το πυκνό βασανιστήριο. Ένα μεγάλο και ειλικρινές ευχαριστώ απευθύνεται σε όσους κάνουν την απόπειρα. Στο πρώτο μέρος θα δούμε τις συμβολές Ελλήνων οικονομολόγων. Στο δεύτερο αυτές δύο ξένων ερευνητών. Πάμε, λοιπόν.

"Αν δεν παινέψεις το σπίτι σου, θα πέσει να σε πλακώσει": ξεκινώ με το άρθρο των Κολλίντζα, Παπαγεωργίου και Βασσιλάτου (2012- ΚΠΒ στο εξής, δείτε το άρθρο εδώ), το οποίο και βασίζεται στην ιδέα του Κολλίντζα περί διαχωρισμού της ελληνικής κοινωνίας σε δύο κατηγορίες πολιτών: τους insiders και τους outsiders. Σύμφωνα με τον Κολλίντζα, η ελληνική κοινωνία μπορεί να ιδωθεί σαν μια κοινωνία διαιρεμένη στους "εντός συστήματος" (insiders) και στους "εκτός συστήματος" (outsiders): οι μεν είναι οι εργαζόμενοι στις ΔΕΚΟ, οι επιχειρηματίες που προμηθεύουν το δημόσιο, οι εργαζόμενοι των κλειστών επαγγελμάτων, οι επιχειρήσεις που προστατεύονται από τον ανταγωνισμό. Οι δε είναι οι εργαζόμενοι στον ιδιωτικό τομέα, οι συνταξιούχοι, οι άνεργοι, οι μετανάστες, αυτοί που πληρώνουν κανονικά του φόρους τους. Οι πρώτοι είναι λιγότεροι και τα κοινά τους συμφέροντα είναι πιο ξεκάθαρα, άρα είναι πιο εύκολο να οργανωθούν και να τα υπερασπίσουν. Οι δεύτεροι είναι πολυάριθμοι και σκλάβοι της λογικής "ό,τι να ναι γίνει, θα γίνει χωρίς εμένα". Ως αποτέλεσμα, σχεδόν σε κάθε κόντρα για μια μεταρρύθμιση που θα αναδιανείμει την πίτα σε όφελος τους, χάνουν από τα οργανωμένα και δυναμικά συμφέροντα των Insiders. Δείτε μια πλήρη ανάλυση εδώ και εδώ. Επίσης, πάνω στο θέμα αυτό ήταν η διπλωματική μου, οπότε μπορώ εύκολα να δώσω αναφορές και έξτρα εξηγήσεις μέσω προσωπικού μηνύματος, παρακαλώ μη διστάσετε.

Αυτή λοιπόν είναι μια ιδέα για την ελληνική κοινωνία. Εμένα προσωπικά μου αρέσει και νομίζω ότι εξηγεί πολλά πράγματα, παρά τις χονδροειδείς ελλείψεις της και τη σχηματικότητά της. Παραμένει όμως μια ιδέα, ακόμα κι αν έχει το έρεισμα της βιβλιογραφίας της Πολιτικής Οικονομίας. Τι ξεχωρίζει τότε τον οικονομολόγο από τον σχολιαστή που έχει την άποψη του; ΕΛΕΓΧΕΙ ΤΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ. Το άρθρο των ΚΠΒ έχει μια εξαντλητική ανάλυση των χρονοσειρών της ελληνικής οικονομίας από το 1970 μέχρι το 2010. Ο καθένας που θέλει να έχει κάποια βαρύτητα η άποψη του πρέπει να ξεκινήσει από εκεί. Καταγράφουν, λοιπόν, τα "θεμελιώδη χαρακτηριστικά" (stylized facts) που χαρακτηρίζουν τα δεδομένα της ελληνικής οικονομίας, έχοντας πάντα βέβαια στο μυαλό τους ότι κάπου εκεί θα κρύβονται οι αιτίες για την πρόσφατη κρίση. Τι βρίσκουν εκεί; Τα γνωστά "δίδυμα ελλείμματα" στον κρατικό προυπολογισμό και στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών είναι τεράστια από το '74 και έπειτα. Οι κρατικές δαπάνες σε συγκεκριμένους τομείς (μισθοί υπαλλήλων δημοσίου, ΔΕΚΟ, στρατιωτικές δαπάνες) επίσης. Οι φορολογικοί συντελεστές σε δυσθεώρητα μεγέθη από την αρχή των μετρήσεων. Και το πιο ενδιαφέρον: ασυνήθιστα μεγάλο ποσοστό αυτοαπασχολούμενων, μαζί με το χαμηλότερο φορολογικό συντελεστή αυτοαπασχολούμενων στην Ευρώπη! Το ποσοστό αυτοαπασχολούμενων είναι κατά μέσο όρο τα τελευταία χρόνια 30% υψηλότερο από το μ.ο. της Ευρωζώνης, ενώ ο φορολογικός συντελεστής είναι 10 με 15% χαμηλότερος! Τέλος, έχουμε τις κλασικές ελληνικές αναποτελεσματικότητες: συνεχή και μεγάλα ελλείμματα, χαμηλή παραγωγικότητα, τεράστια διαφορά στις αποδοχές μεταξύ υπαλλήλων του ιδιωτικού τομέα και δημοσίων και επαγγελματιών κλειστών επαγγελμάτων. Και το πιο ενδιαφέρον: το ότι το ποσοστό του χρέους που κρατούν ξένοι εκτινάσσεται μετά το 2005! Παραμένει σταθερά υψηλότερο από το μ.ο. της Ευρωζώνης από το '80 και μετά, αλλά πραγματικά εκτοξεύεται μετά το 2005.

Τι μας λένε αυτά, πέραν των κλασικών χρόνιων αναποτελεσματικοτήτων; Πρώτον, τα δεδομένα δεν απορρίπτουν το διαχωρισμό "εντός-εκτός συστήματος". Είναι ξεκάθαρο ότι από το '74 και έπειτα ορισμένα μέλη της ελληνικής κοινωνίας απολαμβάνουν σταθερά υψηλά οφέλη χωρίς να δουλεύουν γι' αυτά (συνδυασμός υψηλών αποδοχών και χαμηλής παραγωγικότητας). Δεύτερον, μια καλή εξήγηση στο από που ερχόταν η χρηματοδότηση γι' αυτή τη διαφορά: από εξωτερικό δανεισμό. Τα δίδυμα ελλείμματα πλακώνουν την οικονομία για 35 χρόνια. Τρίτον, μια καλή εξήγηση στο γιατί η φούσκα έσκασε στη συγκεκριμένη χρονική στιγμή και ταυτόχρονα στο γιατί πχ η Ιαπωνία δεν έχει αντίστοιχο πρόβλημα χρέους: ΓΙΑΤΙ ΤΟ ΔΙΚΟ ΜΑΣ ΧΡΕΟΣ ΗΤΑΝ ΣΕ ΞΕΝΑ ΧΕΡΙΑ. Αυτό δε θα σας το πει ποτέ ο Δραγασάκης λχ: ο βασικός λόγος που προκρίνουν τα δεδομένα (και μόνο αυτά) που η Ελλάδα είναι διαφορετική από την Ισπανία ή την Ιαπωνία είναι ότι το μεγαλύτερο κομμάτι του δικού μας χρέους το χρωστάμε σε ξένους. Το κομμάτι αυτό μετά το 2005 εκτοξεύεται, το 2009 είναι σχεδόν διπλάσιο από το μ.ο. της Ευρωζώνης! Το ποσοστό αυτό έχει αλλάξει δραματικά μετά τα Μνημόνια, τις διαγραφές κλπ βέβαια. Είπαμε οι χρονοσειρές είναι μέχρι το 2010. Αλλά τα δεδομένα μέχρι τότε είναι βιβλίο ανοιχτό.

"Αν δεν παινέσεις το σπίτι σου, θα πέσει να σε πλακώσει, μέρος δεύτερο". Λίγο πριν φύγω από την ΑΣΟΕΕ, ήρθε στο τμήμα ένας εξαιρετικός οικονομολόγος, ο Θοδωρής Παλυβός. Μαζί με τη μαθήτρια του Αναστασία Λιτίνα (2011- ΠΛ από εδώ και στο εξής, δείτε το άρθρο εδώ) προσπαθούν να φωτίσουν μια σημαντική πτυχή της ελληνικής πραγματικότητας: τη σχέση της διαφθοράς με τη φοροδιαφυγή. Τα δεδομένα δείχνουν αυτά τα δύο να συνδέονται, αλλά είναι όντως έτσι; Μέσω ποιων καναλιών/μηχανισμών δουλεύει αυτή η σχέση; Πώς μπορούμε να ξεφύγουμε από τον κύκλο διαφθοράς-φοροδιαφυγής και ποιο από τα δύο προκαλεί το άλλο; Και πάλι το ίδιο ερώτημα: τι διαχωρίζει τον οικονομολόγο από το στοχαστή που απλά θα δώσει μια απάντηση στα παραπάνω ερωτήματα; ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΖΕΙ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΓΙΑ ΝΑ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙ. Αναβάλλω τη φιλοσοφική συζήτηση περί της μαθηματικοποίησης των Οικονομικών για άλλη ανάρτηση. Αναφέρω μόνο ότι με ένα μαθηματικό υπόδειγμα, παρ'όλες τις προφανείς ελλείψεις και απλοποιήσεις του μπορούμε να φτάσουμε σε συμπεράσματα που απλά λέγοντας απόψεις και φιλοσοφίες δεν μπορούμε καν να φανταστούμε, ακόμα κι αν δεν είναι οριστικά. Ας δούμε μερικά.

Οι ΠΛ χρησιμοποιούν και αυτοί μια σχηματική διαίρεση της κοινωνίας ως εφαλτήριο: γι' αυτούς παίζεται ένα παιχνίδι ανάμεσα σε "πολίτες" και "πολιτικούς". Οι πολίτες αποφασίζουν πόσο μεγάλο ποσοστό του εισοδήματος τους θα αναφέρουν στις φορολογικές αρχές και με βάση το οποίο θα φορολογηθούν. Τα λεφτά χρειάζονται για να χρηματοδοτήσουν ένα συγκεκριμένο επίπεδο δαπάνης σε κάποιο δημόσιο αγαθό (πείτε το υγεία, παιδεία, ασφάλεια). Οι πολιτικοί παίρνουν τα λεφτά και έχουν την ευκαιρία να κρατήσουν ένα ποσοστό (το οποίο οι ίδιοι αποφασίζουν) στην τσέπη. Τα υπόλοιπα πάνε στο δημόσιο αγαθό. Προσέξτε όμως: και οι πολίτες και οι πολιτικοί νοιάζονται για το επίπεδο και την ποιότητα του δημοσίου αγαθού! Το παίγνιο είναι πολύπλοκο, κυρίως επειδή προσπαθεί να πιάσει κάποιες από τις συνιστώσες της πολύπλοκης πραγματικότητας. Εν κατακλείδι: ο πολίτης έχει κίνητρο να πει ψέμματα, αλλά δεν μπορεί να πει "εντελώς" ψέμματα γιατί θα καταστρέψει το δημόσιο αγαθό, για τα οποίο νοιάζεται. Ο πολιτικός έχει κίνητρο να κλέψει, αλλά δεν μπορεί να τα κλέψει όλα, γιατί μετά από λίγο δεν θα μείνει τίποτα για να κλέβει. Μια απλοποιημένη, σχηματική εκδοχή μιας κοινωνίας, που κάτι πρέπει να σας θυμίζει. Και τι γίνεται;

Τα μαθηματικά είναι ξεκάθαρα: δύο είναι οι πιθανές εκβάσεις αυτού του παινίου. Στην "καλή ισορροπία" (ευνοικό σενάριο) η φοροδιαφυγή είναι χαμηλή, η διαφθορά (πόσα λεφτά κλέβουν οι πολιτικοί) είναι χαμηλή και η παροχή του δημοσίου αγαθού είναι υψηλή. Στην "κακή ισορροπία" η φοροδιαφυγή και η διαφθορά είναι υψηλές και το δημόσιο αγαθό στα τάρταρα. Και θα πείτε: "τι από τα δύο θα γίνει; ποια είναι η πρόβλεψη;". Εδώ είναι το θέμα: και τα δύο είναι πιθανά! Η κατάσταση αυτή μπορεί να εξελιχθεί είτε στο ένα είτε στο άλλο! Τα "θεμελιώδη μεγέθη"(fundamentals) της απλοικότατης αυτής οικονομίας δεν καθορίζουν ούτε το ένα ούτε το άλλο. Επιτρέπουν και στα δύο να συμβούν; Δύο πράγματα είναι σημαντικά εδώ. Πρώτον, αυτή η απροσδιοριστία, όσο κι αν φαίνεται ενοχλητικά γενικόλογη, δεν είναι. Τουναντίον, είναι πολύ χρήσιμη: εξηγεί γιατί χώρες με όμοια οικονομικά χαρακτηριστικά χαρακτηρίζονται από μια μεγάλη ποικιλία στα επίπεδα διαφθοράς και φοροδιαφυγής. Δεύτερον και σημαντικότερο: το τι θα γίνει τελικά είναι αυτοεκπληρούμενο και εξαρτάται από το τις προσδοκίες και τα πιστεύω της μιας ομάδας για την άλλη! Εδώ είναι η ομορφιά: το τι θα γίνει εξαρτάται από το τι πιστεύουν τα μέλη της κοινωνίας ότι θα γίνει. Και αυτό με τη σειρά του διαμορφώνεται από το πώς βλέπουν την άλλη ομάδα. Αν έστω και μια από τις δύο πιστεύει ότι η άλλη θα την κοροιδέψει, θα δράσει έτσι ώστε τελικά η άλλη να την κοροιδέψει, ακόμα κι αν δεν είχε σκοπό να το κάνει! Αν και οι δύο εμπιστεύονται ο ένας τον άλλον, κανείς δε θα κλέψει/φοροδιαφύγει: το επίπεδο του δημοσίου αγαθού είναι αρκετά υψηλό για να είναι και οι δύο πολύ καλά. Άμα όμως ο ένας κλέψει/φοροδιαφύγει, ο άλλος θα το δει. Το δημόσιο αγαθό θα μειωθεί. Ε και μετά θα κλέψει/φοροδιαφύγει για να είναι καλύτερα.

Και πώς σταματάει αυτός ο φαύλος κύκλος; Άμα βάλουμε πρόστιμα στη φοροδιαφυγή/διαφθορά λύνουμε το πρόβλημα; Απάντηση των ΠΛ μέσω μαθηματικών: τα πρόστιμα είναι αποτελεσματικά στο να μειώσουν τη διαφθορά αν και μόνο αν τα έσοδα χρησιμοποιούνται για την έξτρα χρηματοδότηση του δημοσίου αγαθού! Και μου λέτε μετά, τα μαθηματικά είναι κακά για τις κοινωνικές επιστήμες: το να βαράς νομοθετικά δεν έχει αντίκρυσμα αν δεν αυξήσεις τις πραγματικές δαπάνες. Τελευταίο και καλύτερο: υπάρχει τρόπος να λυθεί το ζήτημα, χωρίς πρόστιμα; Ναι: με το κοινωνικό στίγμα! Οι ΠΛ εισάγουν στο υπόδειγμα μια μεταβλητή που αποκαλούν "κοινωνικό στίγμα": άμα σε πιάσουν ξεφτιλίζεσαι τόσο πολύ που το κόβεις. Αυτό το μη χρηματικό κόστος ενώ έχει το ίδιο μέγεθος με το χρηματικό κόστος του προστίμου (τεχνική σημείωση: σε όρους χρησιμότητας) είναι πιο αποτελεσματικό στην καταπολέμηση της διαφθοράς/φοροδιαφυγής.

Για σήμερα τέλος εδώ. Θα ολοκληρώσουμε πολύ σύντομα με συμπληρωματική ανάρτηση που θα παρουσιάζει δύο άρθρα ξένων ερευνητών και τις προτάσεις του γράφοντα για την "αποτελεσματική αναζήτηση της αλήθειας".